موسیقی و حرکت در قلب تاریخ
ندا حسنی
محمدمهدی گورنگی، آهنگ‌سازی که اغلب برای فیلم‌های سینمایی و سریالهای تلویزیونی قطعه می‌سازد، متولد 1354 در شیراز است. او با آموختن پیانو، سنتور و آهنگ‌سازی برای امور تربیتی آموزش و پرورش در سنین نوجوانی، کار خود را در این زمینه آغاز کرد: بعدها در محضر استادانی مانند پروفسور محمدتقی مسعودیه، دکتر علیرضا مشایخی، شریف لطفی، دکتر شاهین فرهت، شادروان محمدعلی حدادیان و … تحصیلات دانشگاهی خود را در زمینه موسیقی ادامه داد و از اواخر سال 1374 همکاری خود را با مرکز موسیقی صداوسیما آغاز کرد.
وی تاکنون آثار زیادی را برای تلویزیون در قالب ترانه، سرود، قطعات ارکسترال و موسیقی فیلم، آهنگ‌سازی و تنظیم کرده، که برخی از آن‌ها عبارتند از: سریالهای تلویزیونی «زنبق‌های وحشی»، «مسافری از هند»، «فقط به خاطر تو»، «کمکم کن»، «اکسیژن»، «برای آخرین بار»، «بایرام»، «خط‌شکن» و فیلم‌هایی مانند: «بازنده» و «احضارشدگان».
گفتنی است گورنگی علاوه بر این، کتاب «خلاقیت موسیقی» ویژه کنکور هنر را تألیف کرده و نیز «رساله گذری بر پیوند شعر و موسیقی» را گردآوری کرده است.
وی همچنین موسیقی فیلم و مبانی موسیقی کلاسیک را در دانشگاه تدریس می‌کند.
از جمله کارهای اخیر او می‌توان به سریال «قابهای خالی» و «مسافر زمان» اشاره کرد که هم اینک از شبکه دو سیما در حال پخش‌اند.
گفت‌و‌گوی ویژه «سروش» را با آهنگ‌ساز این سریالهای تلویزیونی می‌خوانید:
* آقای گورنگی از پیشنهاد ساخت موسیقی «قابهای خالی» بگویید.
این اولین همکاری من با مرتضی احمدی‌هرندی، کارگردان این سریال بود و از آنجا که ایشان از قبل با کارها و سوابق من آشنا بودند، این کار را به من پیشنهاد دادند و من هم پذیرفتم.
* ساخت قطعات به موازات ساخت سریال صورت گرفت؟
پس از اتمام فیلم‌برداری زمانی که سریال به مرحله تدوین رسید از من دعوت شد تا کار را ببینم و با توجه به تم و فضای کار، ملودی و قطعات مناسب را ساخته و تنظیم کنم.
*روند کاری و ساخت قطعات مناسب با فضای کلی داستان، چگونه شکل گرفت؟
از آنجا که فضای داستان نیمه تاریخی است و فلش‌بلک‌های آن به تاریخچه تئاترگیلان و نود سال پیش باز می‌گشت، به لحاظ زمانی فضای خاصی را بر کل سریال حاکم می‌کرد. به همین جهت برای ساخت قطعات به منابع آن زمان مراجعه کردم تا موسیقی سریال را به موسیقی آن دوران نزدیک نمایم و قطعات را تنظیم کنم.
* آیا برای این کار منابع کافی در اختیار داشتید؟
بله، خوشبختانه منابع کافی به شکل نت و صفحه‌های موسیقی‌ای که به صورت لوح فشرده درآمده‌اند، موجود بودند و در انجام کار مؤثر واقع شدند.
* در موسیقی «قابهای خالی» از موسیقی‌های منطقه شمال کشور و مناطق آذربایجان هم استفاده شده. لطفاً در این رابطه بیشتر توضیح دهید.
در این سریال تقریباً سه نوع فضای جغرافیایی وجود دارد، از جمله آذربایجان و افرادی که از باکو به منطقه رشت و گیلان مهاجرت کرده‌اند. به همین دلیل پس از چند ماه تحقیق و بررسی به این نتیجه رسیدم که از موسیقی ارکسترال (ارکستر ملی) استفاده کنم و در آن از موسیقی آذری و گیلکی به طور هم‌زمان بهره ببرم.
* از چه دستگاه‌های موسیقایی در این موسیقی ارکسترال استفاده شده و چه عاملی موجب این انتخاب شده است؟
پایه اصلی موسیقی انتخابی من دستگاه ماهور است، چراکه به نظرم آمد در این دستگاه حال و هوای موسیقی آذربایجان را بهتر می‌توانم بازگو کنم و آنرا با موسیقی شهری و سپس موسیقی حال حاضر پیوند دهم.
* با توجه به اینکه در موسیقی گیلان، دستگاه ماهور دیده نمی‌شود، این موسیقی چگونه در دستگاه ماهور اجرا شد؟
من برای این کار از ترفندهای آهنگ‌سازی بهره بردم و یک ملودی معروف گیلکی با نام دیلمان را که در ردیف موسیقی سنتی ایران هم وجود دارد، درتنالیته ماهور نوشتم و به اجرا درآوردم.
* آنچه مطلوبتان بود در تلفیق هر دو نوع موسیقی حاصل شد؟
با آنکه ملودی دیلمان در دستگاه شور وآواز دشتی است، به نظر من با این شیوه اجرایی در دستگاه ماهور هم نتیجه داد و این امکان فراهم شد تا موسیقی گیلکی با موسیقی آذری و موسیقی تیتراژ در اول و آخر ترکیب شود.
* از عنوان‌بندی پایانی سریال بگویید.
موسیقی عنوان‌بندی پایانی با کرال چهارصدایی آغاز می‌شود که فضا و تم آذری دارد وخواننده توانا آقای علی خدایی روی این موسیقی کرال آوازآذری خوانده است.در ادامه، دیلمان به صورت زیرصدا، هم‌زمان با موسیقی آذری شنیده می‌شود و بعد با تصنیف ایرانی در دستگاه ماهور ترکیب می‌شود.
* آیا این رویه در موسیقی متن هم اعمال شده است؟
بله، در کل موسیقی و هم در موسیقی متن این رویه وجود دارد. البته در جاهایی که شخصیت آذری در سکانسها وجود داشته، به سمت موسیقی آذری و در قسمت‌هایی که شخصیت‌ها و فضا شمالی یا گیلکی است، موسیقی به سمت این‌گونه موسیقی پیش می‌رود.در جاهایی هم که در فضای داستان شخصیت‌های گیلکی و آذری هر دو حضور دارند، از دو گونه موسیقی به صورت ترکیبی و تلفیقی استفاده شده است.
* نوازندگانی که در اجرای موسیقی هنرنمایی کرده‌اند، چند طیف هستند؟
این نوازنده‌ها از سه گروه مختلف انتخاب شده‌اند؛ نوازنده‌های ارکستر سمفونیک:
ناصر رحیمی: فلوت ، کریم قربانی :ویلنسل ، علی جعفری پویان : ویلن ، سولو ویلن ، مازیار ظهیرالدینی : ویلن ، میثم مروستی : ویلن ، ویولا ، نیما زاهدی : ویلن ، سهراب برهمندی : ویولا ، کارن کبیری : کنتر باس
هنرمندانی از باکو مثل جبار حسین‌اف: تار آذربایجانی (سولوی آوازی).. آوایی که بین موسیقی متن شنیده می‌شد را نیزخانمی که از باکو آمده بودند به نام "قنیره محمداوا" اجرا می‌کردند.
علاوه بر این نوازندگان آذری کشورمان چون : بهزاد رواقی : تار آذربایجانی، امیر راستبد: کمانچه، وحید اسدالهی: نقاره آذربایجانی و گروه کر هاسمیک به عنوان همخوان در این بخش همکاری داشتند.
ساز کوبه‌ای گیلک نیز به وسیله کوروش بزرگ‌پور که خود هم گیلانی است، اجرا می‌شد و سینا جهان‌آبادی هم کمانچه گیلکی و سنتی را نواخت.
* این کار در کدام استودیو و زیر نظر کدام صدابرداران انجام گرفت؟
کل کار و تمام قسمت‌های آن در استودیو مدرن با صدابرداری آقای صادق نوری و شادروان محمدرضا صابر، که از پیش‌کسوتان صدابردار موسیقی بود، انجام شد.
* تصنیف پایانی را چه کسی اجرا کرد؟
آقای سیدرضا طیبی که خواننده اصلی کار بودند.ایشان از شاگردان استاد محمدرضا شجریان هستند و پیش از این نیزدر فیلم سینمایی «آنکه دریا می‌رود» از ساخته‌های آرش معیریان با من همکاری داشته اند.
* اشعار تصنیف‌ها از کیست؟
آقای بیژن ارژن، شاعر تصنیف وآقای اسماعیل امینی شاعر ابیات آذری هستند.
جناب ارژن شعر زیبایی را بر روی ملودی من سرودند که از ایشان تشکر می کنم و همچنین از استاد اسماعیل امینی به خاطر شعر زیبای آذری.
* به گفته کارگردان سریال قرار است قسمت دوم «قابهای خالی» نیز ساخته شود، آیا برای بخش دوم هم با مرتضی احمدی‌هرندی همکاری خواهید داشت؟
بله، صحبت‌هایی در این رابطه شده و اگرعمری باشد برای بخش دوم سریال هم همکاری می‌کنم.
* و اما «مسافر زمان» که روزهای یکشنبه و پنجشنبه از شبکه دو سیما پخش می‌شود؛ نحوه ساخت موسیقی این سریال به چه شکل است؟
در این سریال که از ساخته‌های جناب آقای مسعود نوابی است ، متاسفانه کمی محدودیت زمانی برای آهنگ‌سازی وجود داشت.
در ابتدا یکصد قطعه آکوستیک برای آن ساخته شد که از این صد قطعه برای سکانس‌های مختلف و هم‌اندازه آن سکانسها استفاده می‌شود.
* آیا این کار به سریال لطمه وارد نکرده است؟
خیربا استفاده از نرم‌افزارهای مختلف شروع و پایان سکانسها کاملاً با موسیقی سینک می‌شود و تا جایی‌که ممکن است سعی می‌شود از صدمه خوردن تصاویر به وسیله موسیقی متن کاسته شود.
* امروزه بسیاری از سریال‌ها، حتی تاریخی و ارزشمند هم از این نوع آهنگ‌سازی بهره می‌برند، دلیل عمده آن چیست؟
یکی از دلایل همین کمبود زمان و وقت است و دلیل دیگر هزینه‌های اندک در مقابل زحماتی است که آهنگ‌سازان برای سریالهای تلویزیونی متقبل می‌شوند. در نتیجه بااین شرایط نمی‌توان برای تک تک سکانسها موسیقی اکوستیک نوشت .بنا بر این در برخی صحنه ها موسیقی از میان قطعات انتخاب شده و سینک زده می شود.البته این بدین معنا نیست که موسیقی خوب آن است که برای تمام صحنه ها ساخته شود خصوصا در موسیقی سریال به دلیل حجم تصاویر گاه این مساله غیر ممکن است و گاه شنیده شدن قطعات اصلی که تم و ملودی مشخص آن سریال را در خود دارند بسیار دلنشین تر و حتی اصولی تر می باشد.
* سیر زمانی موسیقی «مسافر زمان» مربوط به چه دورانی است و در ساخت این موسیقی چه مواردی در نظر گرفته شده است؟
«مسافر زمان» از زمان حال شروع شده و به گذشته (حدود زمان ساسانیان) باز می‌گردد. از آنجا که یک سریال تقریباً طنز و تاریخی است، ساخت موسیقی برای آن بسیار خطیراست، چراکه طناز بودن این موسیقی نباید موجب شود که کار به سمت یک موسیقی سطحی پیش رود. برای ساخت موسیقی این سریال چون منابع خاص شنیداری و نوشتاری در دسترس نبود از سازهایی که در آن دوران رواج داشته والبته در اسناد تاریخی رواج آنان ثابت گردیده ، بهره بردیم.
* این موسیقی در چه قالبی تنظیم شده است؟
از آنجا که سریال فضای تاریخی دارد، قالب کار برای ارکستر تنظیم شد.
* سازهایی که در این موسیقی نواخته می‌شوند چه نوع سازهایی هستند؟
از سازهایی مانند چنگ (هارپ)، بربط (عود) و تنبوروصدای باز سازی شده نوعی ساز کوبه ای که از سازهای اصلی دوران ساسانی بوده است و حجاری‌های مربوط به آن دوران نیز مؤید این مطلب است، استفاده شده است.
غیر از این ها از سازهای زهی و بادی چوبی و بادی برنجی نیز بهره گرفته شده است.
* نوازندگان هر کدام از سازها چه کسانی هستند؟
برخی از نوازندگان ارکستر سمفونیک دراجرای این کار همکاری نمودند.
زنده‌یاد داوود عزیزی، که از نوازندگان بنام تنبور و آهنگ‌ساز اهل کرمانشاه بود و با استاد شهرام ناظری و گروه پورناظری همکاری داشته، در موسیقی این سریال تنبور می‌نواخت و پس از فوت وی در ادامه کار آقای صادق نوری با ما همکاری کرد. چون به نوازنده چنگ هم دسترسی نداشتیم، از صدای سمپل برای صدای ساز چنگ استفاده کردم.
* آیا این کار در داخل صداوسیما ضبط شده است؟
معمولاً اکثر موسیقی‌های فیلم و سریال در خارج از سازمان و در استودیوهای خصوصی ضبط می‌شوند.در استودیوهای صدا و سیما بیشتر قطعاتی که سفارش مرکز موسیقی سازمان است ضبط و تولید می شوند.
این کار در استودیو مدرن ضبط و صدابرداری شده است.
* ویژگی موسیقی «مسافر زمان» در چیست؟
یکی از ویژگیهای موسیقی این سریال استفاده از نوعی موسیقی فیلم که به«موسیقی و حرکت» شهرت دارد،میباشد .این نوع موسیقی با حرکت بازیگرویا هر سوژه تصویری سینک می‌شود و کمک می‌کند تا حس بازیگرو تصویرخصوصا در تصاویرطنز بیشتر به مخاطب القا شود. مثلاً اگر شخصی پاورچین راه می‌رود، موسیقی هم با او همراهی می‌کند که به این موسیقی «میکی موس»هم می‌گویند چراکه شاید اولین بار در کارتونهای «میکی موس» از آن استفاده شد . من به دلیل فضای طنز حاکم بر داستان از این گونه موسیقی بهره بردم.
هفته نامه سروش شنبه 6 تیر 1388